Hukuk Güncesi

Aile Anayasası ile Aile Değerlerini, Aile Malvarlığını Korumak

Aile Kültürü, Aile Mal Varlığı

Varlıklı ailelerin kurdukları şirketlerin ikinci veya üçüncü kuşaklarda dağılması, iflası, elden çıkarılması veya aile kurumsal yaşamının nihayete ermesi biçiminde ömrünü tamamlamaları zaman zaman kamuoyunu da meşgul eder. Öte yandan hem şirketlerinin hem de ailenin kurumsal yapısını oluşturmayı, nesilden nesile devam ettirmeyi başarmış aileler de vardır.

Kurucu kuşaktan sonra çocukların evlenmesi, gelin, damat ve torunların ikinci kuşaktan itibaren halalar, amcalar, dayılar, eniştelerin doğrudan veya dolaylı olarak karar süreçlerine dahil olması, aile ve aile şirketlerinde çeşitli sorunlara yol açmaktadır. Bu sorunların dağılmaya kadar varacak sonuçlara yol açmaması için Aile Anayasalarından yararlanmak gerekmektedir. Sorun doğduğunda hangi mekanizma ile çözüleceğinin önceden belirlenmesi aile kültürünün ve şirketlerinin ömrünü uzatmaktadır.

Yapılan araştırmalar göstermiştir ki, Türkiye dahil dünyanın birçok ülkesinde uzun süre ayakta kalan firmaların hemen hemen hepsinin Aile Anayasaları bulunmaktadır. Aile şirketlerinde en temel sorun şirketin kurucu nesilden ikinci nesle devri aşamasında ortaya çıkmaktadır. Aile işletmelerinin ikinci kuşağa devrinin başarılması, sonraki kuşaklara devri de kolaylaştırmaktadır. Yine ortaya çıkması muhtemel aile içi çatışmaları ve anlaşmazlıkları da engelleyebilecek nitelikte iyi hazırlanmış bir aile anayasası bu belirsizlikleri ortadan kaldırabilecektir.

Sayısı az olmakla birlikte bu aileler bir aile kültürü yaratabilmişlerse, bir şirket kültürü yaratabilmişlerse bunu kendi aile anayasalarına borçludurlar. Aile Anayasası terimini sadece eşler-çocuklar arasındaki mal paylaşımını belirleyen kurallar bütünü olarak düşünmemek gerekmektedir.

Aile Anayasası Hukuki Kapsamı, Sınırları

Aile Anayasası, aile fertleri arasında hazırlanacak bir sözleşme ve bu sözleşmeye göre hayata geçirilecek, kurum ve kurallar bütünüdür. Bu kurallar bir yandan aile kültürünü geleceğe taşırken diğer yandan gerek şirketlerin gerekse aile fertlerinin kişisel zafiyetlerinden, yanlış kararlarından aileyi ve aile şirketlerini, aile mal varlığını korumayı sağlayacaktır.

Tabii, Aile Anayasası kurumundan yararlanabilmek için öncelikle içinde yer aldığı hukuk kuralları bütününü, sınırlarını bilmek gerekmektedir.

Bilindiği üzere, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı olmamak koşuluyla her konuda sözleşme akdedilebilir.

Örneğin, miras hukukunun emredici kurallarına karşı hüküm içeren bir Aile Anayasası hükmü batıl/geçersiz olacaktır. Ama öte yandan kurucu neslin tasarruf nisabı içindeki kararları, bunları tamamlayıcı hukuki merasimler ayrıca tamamlanmak koşuluyla Aile Anayasasında yer alabilir. Ya da Ticaret Kanununun yasaklamadığı; hissedarlar arasında oy sözleşmesine ilişkin bir hükmün Aile Anayasasında yer alması mümkün olacaktır. Biraz daha açıklamak gerekirse,  aile şirket yönetiminde yer alacak aile fertleri yönetim kurulunda alınacak kararlar için bir “oy kuralını” (Oy Sözleşmesi) Aile Anayasası içine koyarlar ve/veya bunu ek bir düzenleme konusu yaparak aksi davranışları ciddi bir cezai şarta bağlarlarsa; bu hüküm imzalayan ve aynı zamanda yönetim kurulu üyesi olan aile fertleri için bağlayıcı olacaktır. Bu kural azınlığı çoğunluğun veya bir kişinin kararına veya bir olgunun varlığına bağlayacağı için yönetim kurulunda ortaya çıkacak sorunları önceden önlemiş olacaktır.

Aile Mal Varlığının Korunması

Aile mal varlığı sadece şirket hisselerinden oluşmaz. Çeşitli fonlarda, banka hesaplarında bulunan nakit, taşınmaz ve gayri maddi varlıklardan oluşur. Aile Anayasası bu mal varlığının korunması için bazı kurallar, yönetim biçimleri öngörebilir, hayata geçirebilir.

Örneğin bir Aile Vakfı kurulacaksa, bu vakıf yapısı, vakfın yönetim ilkeleri, vakfa özgülenecek mal vb. hususlar öncelikle Aile Anayasası içinde düzenlenebilir.

Aile ayrıca, aile mal varlığı ile şirketlerin varlıklarını birbirinden ayırarak hem hukuksal sorunları önleme hem de ayrı ayrı yönetilmesini sağlamayı da bu hukuki metinde sağlayabilecektir.

Aile Anayasasının Düzenlenmesi

Aile Anayasası birçok bölümden, kural ve hukuki kurumlardan oluşacaktır. Bu konular yeni kuşakların yetiştirilmesi ya da şirketlerde yönetim devrinin sağlanma biçimlerinden, aile şirketinde çalışmak istemeyen fertlerden, aile mal varlığından yararlanma biçimlerine, performans değerlendirmesinden terfilere, kurucular öldüğünde yönetimde yerine geçecek kişilere; aile üyesinin evlenmesi halinde eşin şirkette çalışmasına, eşlerin hisse almasına, aile üyelerinin şirketten ayrılmak istemesi halinde, hisse devirlerinin gerçekleşme biçimlerine, aile fertlerinin birbirleriyle ilişkilerine kadar çok geniş bir yelpazeye yayılacaktır. Bir diğer konu da aile üyelerinin şirketlerden ayrıldığında aynı alanda çalışması, rakip olması gibi bir çok kritik konu da bu hukuki metinde yer alabilecektir. Kurucu kuşak yönetimin ikinci kuşağa geçişinde bazı kararlar için mali veya hukuk danışmanlarının veya Aile Meclisinde yer alacak kişilerin görüşünü, olumlu oyunu gerekli kılabilecektir. Bu geçişin emniyetli biçimde gerçekleşmesini sağlayacaktır.

Özetlemek gerekirse; Aile Anayasaları başlıca; genel, ilkeler, kurumsallaşma, müeyyideler gibi çeşitli bölümlerden oluşacaktır.

Bu nedenle şirketin ortakları olan aile bireylerinin bir araya gelerek miras, aile, çalışma koşulları, devir, sahiplik, emeklilik gibi hususları tartışması ve bunları çözümlemede şirkete rehberlik edecek kurallar belirlemesi hem şirketin geleceği hem de aile ilişkilerinin zarar görmemesi için en doğru yöntem olacaktır.

Av. Nazan Şenol Dokudan